یاداشت/ نگاهی متفاوت به نفوذ معنوی شهید سلیمانی در کشورهای دیگر
دیپلماسی خط دو
امروز دید که دیپلماسی قلب‌ها چگونه در جهان نفوذ پیداکرده و جوانان و نوجوانان جهان چگونه برای رساندن سلامشان به مقتدای شهید سلیمانی، رهبر معظّم انقلاب، اشک شوق می‌ریزند؛ آن هم در جامعه مسلمانان روسیه که بیشترین تأثیرپذیری و حمایت‌های متعدد پشتیبانی را از عربستان سعودی خصوصاً در حوزه فرهنگی و دینی دریافت میکند.
روح‌اللّه مدبر
قطرات اشک شوق دختر مسلمان جوان روس در مسجد جامع مسکو در گفت‌وگو با آقای رئیسی و صدای لرزان و گریه قطع‌نشدنی‌اش که گفت سلام من را به آقای خامنه‌ای برسانید به‌تنهایی امپراتوری رسانه‌ای پرهزینه تبلیغاتی غرب را فروپاشاند. جریان رسانه‌ای آمریکایی تروریست که با گمان نابخردانه و استفاده از ابزارهای متعدد پرنفوذ و قدرتمند خود تصور می‌کرد می‌تواند قهرمان ملی و دیپلمات فرمانده ایران، شهید سلیمانی را ممنوع‌التصویر کند، امروز دید که دیپلماسی قلب‌ها چگونه در جهان نفوذ پیداکرده و جوانان و نوجوانان جهان چگونه برای رساندن سلامشان به مقتدای شهید سلیمانی، رهبر معظّم انقلاب، اشک شوق می‌ریزند؛ آن هم در جامعه مسلمانان روسیه که بیشترین تأثیرپذیری و حمایت‌های متعدد پشتیبانی را از عربستان سعودی خصوصاً در حوزه فرهنگی و دینی دریافت میکند.
امروز در نظام بین‌الملل، مؤلفه‌ها تغییر کرده است. کدام رهبر در جهان این‌گونه محبوبیت دارد. رؤسای جمهور فعلی و پیشین آمریکا در سفرهای خارجی خود همواره مورد خشم و نفرت فراوان ملت‌های جهان قرار می‌گیرند. راهپیمایی‌های میلیونی مردم لندن علیه ترامپ در سال‌های 97 و 98 را فراموش نمی‌کنیم؛ حتی اگر رسانه‌های غربی و عناصر داخلی آن‌ها قصد به فراموشی کشاندن آن را داشته باشند.
اما چرا این‌قدر حوزه نفوذ معنوی جمهوری اسلامی در میان آزاداندیشان جهان بالاست؟ با وجود نقاط ضعف بی‌شمار دیپلماسی رسانه‌ای و فرهنگی ما، گاهی یک شخص و یا یک حرکت به‌تنهایی نقایص صدها دستگاه و مجموعه متولی را جبران میکند. در گذشته به عمق محبوبیت سردار شهید سلیمانی در میان جامعه نخبگان روسیه اشاره کرده بودم، اما امروز صریح‌تر می‌گویم آنچه موجب افزایش کفه وزن اعتبار بین‌المللی ایران در نظام بین‌الملل شده، حاصل اقدامات همه‌جانبه فرهنگی، سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی ایشان بود. سلیمانی، به‌تنهایی یک رسانه بود. اگر دی‌ماه 1400 سومین مرحله رزمایش مرکب کمربند امنیت دریایی 2022 میان ایران، روسیه و چین رخ می‌دهد و ناوگروه‌های مدرن و پیشرفته روسی و چینی خصوصاً رزم‌ناو واریاگ -که روس‌ها آن را گل سرسبد اقیانوس آرام خطاب می‌کنند و افتخار ملوانان روسی خدمت در عرشه واریاگ است- در رزمایش ایران شرکت می‌کنند و رژه غرور‌آفرینی را در برابر ناو تمام‌ایرانی جماران -که در شرایط تحریمی توسط سربازان رهبری ایران ساخته‌شده- انجام می‌دهند، حاصل مجاهدت‌های مخلصانه فرمانده دیپلمات قهرمان ملی، شهید سلیمانی بوده است. اخلاص، رمز ماندگاری و رشد عمل است. هرچه دنیا و مسیر تکنولوژی، رشد و توسعه و نفوذ بیشتری پیدا کند، اما معنویت نداشته نباشد بزرگ‌ترین هژمونی‌های تبلیغاتی فرومی‌ریزد.
حرکت ارزشمند آقای رئیسی در اقامه نماز اول‌وقت در کرملین که مورد استقبال جامعه مسلمانان جهان قرار گرفت، حاصل ادامه حرکت شهید سلیمانی (نمازخواندن ایشان در کاخ کرملین، قبل از شروع جلسه رسمی با آقای پوتین) در شروع این راه بود. شاگردان حقیقی مکتب ولایت در ایران این‌گونه‌اند و نماز اول‌وقت را بر هر رخدادی ترجیح می‌دهند. نماز اول‌وقت آقای رئیسی در کرملین، پیام صریح دیپلماسی نوین جمهوری اسلامی ایران بود. قدرت مطلق از نگاه شاگردان حقیقی مکتب ولایت در ایران فقط پروردگار متعال عالم هستی است و هیچ‌کس کدخدا نیست؛ نه غرب، نه شرق.
علاوه بر موارد مذکور که نقطه تمایز و اشتراک سفر آقای رئیسی به مسکو با حرکت مهم سردار سلیمانی در کرملین بود، چند نکته حائز اهمیت دیگر هم قابل ذکر و توجه است که از دید رسانه‌ها مستتر مانده است:
از آنجا که سال‌هاست در حوزه سبک مذاکراتی روس‌ها مطالعه می‌کنم و معتقدم یکی از دلایلی که ما در ایران نتوانسته‌ایم با طرف روسی به‌صورت جدی وارد مذاکره عملیاتی نتیجه‌محورِ راهبردی بشویم، همین عدم شناخت ما در داخل از ظرافت‌های سبک مذاکراتی روسی است. از نظر اینجانب و با بررسی دقیق شرایط جلسه، موارد مطرح‌شده علنی و مدل مذاکرات رخ‌داده، آقای پوتین ملاقات با آقای رئیسی را بسیار جدی، عملیاتی و کاربردی در نظر گرفته بود.
مذاکره مستقیم رودرروی دو رئیس‌جمهور صرفاً با دو مترجم که حتی روس‌ها پیشنهاد کفایت یک مترجم را هم داده بودند، بدون محدودیت زمانی فوق‌العاده موضوع مهمی است؛ چراکه زمان در کرملین از یاقوت گران‌بهاتر است. دیپلماسی زمان برای کرملین همواره یک ابزار دست بالاست و این‌گونه از آن استفاده می‌شود که یا مهمان معطل می‌شود، یا زمان جلسه کوتاه است. از نظر روس‌ها، رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه رئیس‌جمهور کشوری سه‌قاره‌ای است. با سران هیچ‌کدام از کشورهای دنیا جلسه دوجانبه مستقیم برگزار نمی‌شود، مگر آنکه هدف جلسه رسیدن به یک تصمیم بسیار مهم، راهبردی و فرامنطقه‌ای باشد؛ مانند جلسه خصوصی سردار سلیمانی با آقای پوتین که به تصمیم مهم ریشه‌کن‌کردن بزرگ‌ترین جریان تروریست بین‌المللی جهان معاصر ختم شد و کلاس امنیتی نیروهای مسلح ایران را در رده اتحاد و عملیات مشترک با بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین ارتش دنیا به رخ غرب کشاند. بنابراین، آقای پوتین به‌هیچ‌وجه به این ملاقات نگاهی تشریفاتی، سیاسی و زودگذر نداشته و با هدف رسیدن به نتیجه بُردبُرد وارد میدان شد.
نکته مهم و فوق‌العاده بعدی که باز هم در رسانه‌ها مستتر ماند، یا کمتر به آن پرداخته شد این دو نکته است: اول، ابلاغ سلام به رهبر معظّم انقلاب توسط آقای پوتین که بیانگر آن است که او احساس معنوی خود را با رهبر انقلاب حفظ کرده است. فراموش نمی‌کنیم در ملاقات ایشان با رهبر انقلاب در تهران آقای پوتین از چه تعبیر معنوی خاصی برای آقای خامنه‌ای استفاده کرد.
دوم اینکه آقای پوتین نگاه صحیح رهبر ایران به غرب و مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکایی را می‌داند. همین مسئله مهم در اتصال راهبردی دو کشور بسیار مهم بوده و هست؛ اما از همه مهم‌تر، روس‌ها هنوز از رفتار غیرحرفه‌ای دولت غرب‌گرا و عوامل غرب‌گرا و رسانه‌های غرب‌گرای داخلی در بر‌هم‌زدن روابط ایران و روسیه و ترویج شایعات و اتکای آن‌ها به غرب دل‌خور هستند. به همین خاطر، در ابتدای جلسه، رئیس‌جمهور روسیه صحبت را با دوستی با رهبر ایران آغاز میکند که همواره در طی سال‌ها نگاه مناسب و متعادلی با دو کشور داشتند.
یادآوری مجدد نقش سردار سلیمانی و ایران و روسیه در ایجاد ائتلاف استراتژیک علیه تروریسم بین‌الملل و محکومیت ترور سردار سلیمانی توسط آقای پوتین در ابتدای این جلسه هم بسیار حائز اهمیت است. آنچه امروز بر عزت دیپلماسی ما بر نظام بین‌الملل افزوده، مجاهدت‌های دیپلمات فرمانده، شهید سلیمانی است و وای بر آن‌ها که با طرح نادرست و نابخردانه دوقطبی‌سازی میدان و دیپلماسی، ظلم بزرگی به افکار عمومی کردند؛ ظلمی فراموش‌نشدنی!
اما چرا آقای پوتین مجدد نقش شهید سلیمانی و آن جلسه توجیهی را در اولین جلسه خصوصی دوجانبه کاربردی و در اولین سفر رسمی دوجانبه رئیس‌جمهور ایران به روسیه مطرح میکند؟ همان‌طور که گفتم، سبک مذاکراتی روس بسیار خاص و متفاوت است. هر کلمه و هر زبان بدن رئیس‌جمهور روسیه یک پیام دارد. دلیل او برای مطرح‌کردن چنین بحثی، ارسال یک پیام بود؛ چه پیامی؟ اینکه اگر ایران می‌خواهد کار مشترکی با ما انجام بدهد، باید مثل سردار سلیمانی ثابت‌قدم، محکم، با برنامه و با اراده باشد. یکی از مسائلی که ما در حوزه روسیه مشکل داشتیم، نبود برنامه و زیرساخت همکاری است. این‌گونه ایران و روسیه در سایر حوزه‌ها غیر از نظامی می‌‌توانند بزرگ‌ترین حرکت ضدتحریمی را بر مبنای دیپلماسی اقتصادی به سرانجام برسانند.
آنچه در استقبال از آقای رئیسی در دومای دولتی رخ داد هم کم‌نظیر بود. ابتدا لازم است به نکته مهمی در مورد دومای دولتی جدید روسیه پس از اصلاحات قانون اساسی 2020 اشاره کنم. در سال 2020، اصلاحات مهمی در قانون اساسی روسیه با استقبال بیش از هشتاد درصد مردم رخ داد. یکی از اصلاحات، افزایش جایگاه دوما بود. دومای دولتی امروز جایگاه بسیار بالاتر، مهم‌تر و اثرگذارتر و با حوزه اختیارات بالاتری از گذشته دارد.
سخنرانی آقای رئیسی در جمع 450 نفر نماینده 85 منطقه فدرال روسیه که با اختیارات فراوان فدرالی هستند، فتح بابی در رفع برخی از موانع همکاری‌هاست. البته، ایستادن تمام‌قد همه 450 نماینده دومای دولتی روسیه و کف‌زدن ممتد آن‌ها اقدامی کم‌نظیر بود؛ چون روس‌ها فقط برای مهم‌ترین شخصیت‌های راهبردی مورد علاقه و نفوذ خودشان این حرکت را انجام می‌دهند. این نشان از هم‌گرایی ملی، سیاسی و اجتماعی در روسیه در پذیرش آقای رئیسی و سیاست خارجی دولت سیزدهم برای تعمیق مناسبات دو کشور است.
شور و اشتیاق جوانان و جامعه مسلمان روسیه در مسجد جامع مسکو هم کم‌نظیر بود و هم برگ زرین دیگری از محبوبیت نظام جمهوری اسلامی در فضای بین‌الملل با وجود سنگین‌ترین هجمه‌های تبلیغاتی است. این مسئله مهم‌ترین سرمایه اجتماعی بین‌المللی ایران است که سایر کشورها کمتر از آن بهره بردند. ضرورت دارد آقایان صاحب صندلی و مقام واقعاً در حفظ این سرمایه مهم بین‌المللی که بزرگ‌ترین ابزار قدرت نرم و دیپلماسی خط دوی ایران است، کوشا باشند.
امروز در نظام بین‌الملل یک تعریف جدیدی از دیپلماسی به اسم دیپلماسی خط دو داریم. دیپلماسی خط دو که یکی از زیرمجموعه‌های دیپلماسی نوین است، دیپلماسی چهره‌به‌چهره یا دیپلماسی بازخورددار است؛ یعنی دیپلماسی که شخص‌محور است. شخصی حوزه نفوذش را از طریق ارتباط‌گیری با نخبگان و گروه‌های مختلف افزایش می‌دهد و دامنه نفوذ و محبوبیتش توسعه پیدا میکند. وقتی جذب مخاطب انجام می‌گیرد، هیچ جریانی نمی‌تواند این جذب مخاطب را حذف کند و از بین ببرد.
الآن آمریکا در حوزه دیپلماسی خط نو دارد بیشترین هزینه‌ها را میکند، اما اقبالی پیدا نکرده است. ما با محدودیت‌هایی که داریم، خوشبختانه در حوزه دیپلماسی خط دو در برخی جاها حوزه نفوذ مناسبی داریم، اما واقعاً باید این ظرفیت را توسعه بدهیم.